دو حس بویایی و چشایی را می‌توان از قدرتمندترین عوامل موثر در بهبود عملکرد سیستم گوارشی بدن به حساب آورد. در حقیقت حس چشایی عبارت است از احساس طعم و مزه مواد شیمیایی محلول که برای مثال در قالب مواد غذایی که می‌خوریم وارد دهان می‌شود. قسمت اصلی حس چشایی روی سطح فوقانی زبان قرار گرفته است و بزاق دهان به عنوان ماده‌ای که موجب انحلال مواد شیمیایی مختلف موجود در انواع غذاها می‌شود، نقش مهمی در احساس طعم و مزه غذاها ایفا می‌کند.
حس بویایی نیز عبارت است از احساس این مواد شیمیایی از طریق گیرنده‌های حسی که قادر به دریافت عطر و رایحه این مواد هستند. حس بویایی در مقایسه با حس چشایی طیف عملکردی گسترده‌تری دارد و حتی می‌تواند عطر و رایحه مواد و ترکیباتی که در محیط اطرافمان پراکنده است را نیز به‌خوبی احساس کند. بسیاری از محققان و دانشمندان بر این باورند که شدت حساسیت حس بویایی در مقایسه با دیگر حواسی که از آنها در مجموعه‌ای به عنوان حواس پنجگانه بدن نام برده می‌شود 1000 برابر بیشتر است. گیرنده‌های حسی بویایی در اعماق حفره بینی و در سطح سلول‌های پوششی بویایی مستقر شده‌اند. براساس محاسبات انجام شده در سطح سلول‌های پوششی بینی حدود 25 میلیون گیرنده بویایی وجود دارد. عمر مفید سلول‌های بویایی حدود 30 روز است و پس از آن، سلول‌های جدیدی جایگزین سلول‌های قبلی خواهند شد.

 سلول های گیرنده حس بویایی، سلول های بویایی هستند. این سلول ها در اصل سلول های عصبی دوقطبی هستند که خاستگاه اصلی آن ها در دستگاه عصبی مرکزی است. این سلول ها به وفور دیده می شوند و در لابه لای سلول های پشتیبان وجود دارد. انتهای مخاطی سلول بویایی دارای یک برجستگی است که از این برجستگی مژه های بویایی به داخل موکوسی که سطح داخلی حفره ی بینی را می پوشاند برجسته شده اند.
این مژه های بویای کف پوش متراکمی را در مخاط تشکیل می دهند و این مژه ها هستند که با بو های موجود در هوا واکنش داده و سلول های بویایی را تحریک می کنند.  

حس بویایی 

قسمتی از هر سلول بویایی که به محرک های شیمیایی بوییدنی پاسخ می دهد مژه های بویایی هستند. ماده ی بودار پس از برخودار با سطح غشای بویایی ابتدا به داخل موکوس پوشاننده ی مژه ها انتشار یافته سپس به پروتئن های گیرنده در غشای مژه متصل می شود.
هر پروتئین گیرنده چندین بار سطح غشا را طی می کند و به داخل و خارج چین می خورد. ماده ی بودار به قسمتی از پروتئین گیرنده که به سمت خارج چین خورده است متصل می شود. این پروتئین در سمت داخل با پروتئین – G جفت می شود و ماده ای به نام آدنیلات سیکلاز را فعال می کند.

این ماده به نوبه خود سبب فعال شدن مولکول دیگری می شود و در نهایت کانال های دریچه دار یون سدیم باز می شود و مقادیر زیادی یون سدیم به داخل سیتوپلاسم ریخته می شود. این یون ها پتانسیل الکتریکی را در جهت مثبت سوق داده و بدین سان سبب تحریک نورون های بویایی شده و پتانسیل عمل از طریق عصب بویایی وارد دستگاه سیستم عصبی می گردد.
 
یک سر هر یک از این گیرنده‌های بویایی به پیاز بویایی متصل شده و وظیفه انتقال اطلاعات ثبت شده از طریق حس بویایی را به عهده دارد و به این ترتیب پیاز بویایی می‌تواندمحرک‌های عصبی و اطلاعات مربوط به آن را از این طریق به مغز ارسال کند. سر دیگر گیرنده‌های بویایی به مجموعه‌ای از تاژک‌ها یا تارموهای میکرسکوپی منتهی می‌شود که به عنوان یک پوشش حفاظتی در سطح غشای مخاطی بینی عمل می‌کنند. حس بویایی قادر است بیش از 10 هزار عطر و رایحه مختلف را از هم تشخیص دهد. زبان و قسمت اصلی حس چشایی است که دارای 5 تا 12 هزار پرز چشایی است. هریک از این پرزهای چشایی به طور متوسط از 50 گیرنده حسی تشکیل شده که عمر مفید آنها 10 روز است. به محض فرو بردن غذا در دهان یا کمی قبل از آن غدد بزاقی فعال شده و مایعی با خاصیت قلیایی را که همان بزاق است در داخل دهان ترشح می‌کند. بزاق یک حلال شیمیایی است که به کمک زبان مواد موجود در غذاها را تجزیه کرده و به حس چشایی کمک می‌کند تا بتواند طعم و مزه انواع مختلف غذاها را تشخیص دهد. زبان به کمک پرزهای قارچی شکلی که در سطح آن قرار دارد و موجب ناهموار شدن سطح زبان می‌شود به ما کمک می‌کند تا بتوانیم طعم انواع موادغذایی را که می‌خوریم احساس کنیم. بخش جلوی زبان، طعم و مزه شیرینی دو گوشه کناری زبان در قسمت جلو طعم شوری، دو قسمت کناری در قسمت عقب طعم ترشی و انتهای زبان نیز طعم تلخی را احساس می‌کند و به این ترتیب حس چشایی به کمک زبان انواع طعم‌ها را در چهار گروه اصلی شیرین، شور، ترش و تلخ از هم تشخیص داده و شناسایی می‌کند.

| لينک ثابت |

| نسخه قابل چاپ | تعداد بازديد : 89